Opis projektu

Podstawowym uzasadnieniem dla podjęcia badań nad Sienkiewiczem w kulturze dwudziestowiecznej  jest trwała i znacząca obecność pisarza w różnych obszarach  polskiego życia społecznego i kulturalnego. Mimo kontrowersyjnych  globalnych ocen twórczości i działalności  Sienkiewicza, jego pozycja przez całe stulecie była wysoka. Dlatego zasadniczym problemem, wokół którego skupią się badania, będzie próba określenia miejsca i funkcji legendy i twórczości Sienkiewicza w polskiej kulturze XX wieku, a ściślej po jego śmierci w 1916 roku, oraz określenie ich zmienności i przekształceń.  Istotą podjętej problematyki jest stwierdzenie, iż rozległość znaczenia i wpływu pisarza w kulturze i życiu społecznym nie jest dotąd całościowo rozpoznana, a większość opinii ma charakter intuicyjny. Dlatego, interpretacji i opisowi naukowemu zostaną poddane: 1. „legenda” pisarza obecna w  biografistyce i różnych formach jego czczenia, przy okazji rocznic i jubileuszów; 2. kształtujące obraz pisarza programy szkolne i kanon obowiązujących lektur, działalność biblioteczna, ekspozycje muzealne. 3.  zróżnicowana społecznie i środowiskowo recepcja czytelnicza. 4. Obecność Sienkiewiczowskich konwencji i sugestii światopoglądowych w literaturze i różnych formach twórczości artystycznej (adaptacje teatralne, filmowe, telewizyjne i in.) oraz  różne sposoby ich przyswojenia i transformacji.

Założenie badawcze projektu dotyczy trwałej i wielopoziomowej obecności pisarstwa Sienkiewicza w różnych obszarach polskiej kultury; pisarstwa przyswajanego zarówno aprobatywnie, jak i z krytycyzmem oraz negacją. Z tego punktu widzenia zostaną poddane analizie wielorakie aspekty dwudziestowiecznych ocen i sporów o Sienkiewicza. Zostaną rozpoznane różne ich konteksty; zanalizowana obecność pisarza w myśli politycznej i nurtach ideologicznych dwudziestego wieku. Osobnemu rozpoznaniu będzie poddana współczesna neosarmackość jako uformowana na Trylogii koncepcja światopoglądowa i wynikający z niej obraz polskości. Podstawowym celem projektu jest zatem szeroko rozumiana reinterpretacja dzieła Sienkiewicza i jego obecności w polskiej świadomości społecznej i dziedzictwie narodowym. Jest to zadanie tym ważniejsze, iż na Sienkiewiczu, jak na rzadko którym pisarzu, ciążą stereotypy zarówno ideologiczne, jak i estetyczne. Sienkiewicz poddany rozmaitym manipulacjom, zarówno „kultowym” jak i degradującym, jawi się w wielu „okolicznościowych” projekcjach, a jego obraz podlega różnym zafałszowaniom.

Założenia metodologiczne:
Możliwość rozwinięcia interdyscyplinarnych badań nad Sienkiewiczem jako pisarzem-instytucją, przy  zastosowaniu nowych narzędzi badawczych, mogą w znacznym stopniu zmienić dotychczasowy tradycyjny obraz pisarza. Antropologiczny aspekt obecności Sienkiewicza w kulturze zostanie związany z jego  medialnymi przekształceniami: w teatrze, filmie, radiu, kabarecie, fotografii, grach komputerowych, widowiskach i innych formach transformacji  i adaptacji jego twórczości. Zagadnieniem osobnym będzie rozpoznanie obecności Sienkiewicza w współczesnej literaturze: powieści historycznej, fantasy, science-fiction i in.

Efekty badawcze:
Założeniem podstawowym w wykonywaniu zadań badawczych jest praca zespołowa nad określonymi tematami. Jej wyniki będą, prezentowane i dyskutowane na spotkaniach o charakterze sympozjów i sesji naukowych, skupionych na problemach recepcji, wpływie i obecności pisarza w kulturze dwudziestowiecznej.
Efektem końcowym projektu badawczego będą publikacje o charakterze interpretacyjnym (zarówno tomy zbiorowe na wybrany temat, jak i monografie indywidualne). Plan obejmuje następujące opracowania:

1. Tom zbiorowy poświęcony recepcji szkolnej i bibliotecznej pisarza
2. Tom zbiorowy o miejscu Sienkiewicza w dwudziestowiecznej kulturze literackiej.
3. Tom o wpływie  i obecności Sienkiewicza w innych dziedzinach twórczości artystycznej.
4. Tom zbiorowy: Sienkiewicz w polityce i ideologiach.
5. Tom zbiorowy: Śmiech Sienkiewicza – Śmiech z Sienkiewicza.

Projektowane są również monografie indywidualne, poświęcone wybranym zagadnieniom. Publikacje o charakterze naukowym zasadniczo będą wydawane w ramach projektowanej serii.

Inne zadania w ramach projektu:
Do zadań Laboratorium zostaną włączone działania rozszerzające założenia projektu badawczego: Interpretacje i analizy utworów Sienkiewicza. Przygotowanie opracowań edytorskich: nowel, powieści oraz publicystyki pisarza. Cykle spotkań (wykładów, konwersatoriów) o charakterze popularno naukowym, adresowane przede wszystkim do szkół, lub uniwersytetów trzeciego wieku. Cykle zajęć uniwersyteckich skupione wokół twórczości Sienkiewicza i jej kontekstów. Publikacje w czasopismach.

Publikacje grantowe