Opis projektu

Celem projektu było zbadanie recepcji Sparty (zarówno w aspekcie ogólnokulturowym i historycznoliterackim, jak i historycznym) w literaturze i kulturze polskiej od okresu najwcześniejszego, staropolskiego aż do naszej współczesności. Tak zaplanowany projekt obejmował wszystkie epoki literatury polskiej oraz najważniejsze ślady polskiej recepcji Sparty, rozpatrywanej na tle przemian szeroko rozumianej kultury europejskiej. W wyniku badań powstała pierwsza monografia tematu spartańskiego w kulturze polskiej.

Sformułowanie „recepcja Sparty” stanowi hasło wywoławcze dla szeregu zagadnień z zakresu m. in. literatury i sztuki, dziejów myśli politycznej, koncepcji antropologicznych i dydaktycznych, które powracają w dziejach kultury europejskiej, tworząc jej istotny nurt intelektualny, antropologiczny, społeczny. „Recepcja Sparty” oznacza refleksję nad wzorcem kultury opozycyjnym wobec wzorca ateńskiego, a te dwa modele kultury i człowieczeństwa – symbolizowany przez Ateny i symbolizowany przez Spartę – stały się ośrodkami wieloaspektowej refleksji nad kondycją i tożsamością kultury europejskiej, także polskiej. Projekt obejmował zarówno przebadanie obecności w kulturze polskiej wątków związanych bezpośrednio ze Spartą, jak również rozpoznanie, w jakim stopniu recepcja Sparty wiązała się w kulturze polskiej z poszukiwaniem i definiowaniem polskiej, narodowej tożsamości. W tym porządku za szczególnie istotne uznać trzeba takie wątki literatury i kultury polskiej, odzwierciedlające istotne aspekty świadomości narodowej i koncepcji literatury, jak  znaczenie postawy heroicznej, wzorce postawy rycerskiej i żołnierskiej czy szerzej – antropologiczne modele człowieka walczącego, zwłaszcza w imię wartości zbiorowych,  literackie wzorce postawy tyrtejskiej (i antytyrtejskiej), obrazy walk heroicznych, a z góry przegranych itd. W obszarze zainteresowania zespołu znajdowały się wszystkie wymienione wyżej tematy i wątki charakterystyczne dla europejskiej legendy spartańskiej (np. postacie Tyrteusza, Leonidasa, czy mniej znane, jak np. postać króla Agisa, do której nawiązuje Słowacki). Istotnym celem projektu było również ustalenie i opisanie specyfiki polskiej recepcji Sparty na europejskim tle porównawczym. W tym porządku szczególnie ważny kontekst stworzyły dla badań rozpoznania wątków spartańskich w kulturze nowogreckiej, jak Polska odzyskującej swoją niepodległość i zmagającej się z mentalnymi śladami niewoli.

Dotąd nie było monografii dotyczącej recepcji Sparty w kulturze polskiej. Niemal także nie istniały pełne opisy tematu spartańskiego w poszczególnych okresach literatury i kultury polskiej, co stanowiło istotną lukę nie tylko w nauce polskiej, ale sprawiało, że w opracowaniach monograficznych o charakterze międzynarodowym, przedstawiających europejskie dzieje recepcji Sparty, kultura polska w ogóle nie istnieje. Znamienne jest, że w najpoważniejszym obcojęzycznym monograficznym opracowaniu dotyczącym recepcji Sparty w kulturze Europy (Elizabeth Rawson, The Spartan Tradition in European Thought, Oxford 1969), szeroko funkcjonującym w nauce, brak jest jakichkolwiek wzmianek o kulturze polskiej.

W realizacji projektu uczestniczyli m.in.: Prof. dr hab. Maria Kalinowska (UMK, IBI UW) – kierownik projektu, Prof. dr hab. Jerzy Axer (IBI UW), Dr hab. Ryszard  Kulesza, prof. UW (IH UW), Prof. dr hab. Małgorzata Borowska (IBI UW), Dr hab. Joanna Partyka, prof. UW (IBI), Prof. dr hab. Elżbieta Wesołowska (UAM), Dr Radosław Piętka (UAM), Dr Elżbieta Powązka (Kraków), Dr hab. Anna Krwawicz prof. UW (IBL PAN, IBI UW), Dr Mgr Marcin Leszczyński (UW), Dr hab. Jerzy Borowczyk (UAM), Dr Maciej Junkiert (UAM), Dr hab. Michał Kuziak, Prof. UW, Dr hab. Arkadiusz Bagłajewski (UMCS), Prof. dr hab. Ewa Owczarz (UMK), Dr hab. Mirosław Kruk (UG, Muzeum Narodowe Kraków), Dr hab. Ilias Wrazas, prof. UWr, Dr Przemysław Kordos (IBI UW), Doc. dr hab. Elżbieta Kiślak (IBL PAN), Prof. dr hab. Jerzy Speina (UMK), Prof. dr hab. Grażyna Halkiewicz-Sojak (UMK), Dr Damian Kaja (UMK), Dr Joanna Wnuczyńska (UMK).