Wydział „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego istnieje od 1 października 2012 r. i powstał w wyniku przekształcenia Instytutu Badań Interdyscyplinarnych „Artes Liberales” (IBI AL) powołanego decyzją Senatu UW z dnia 23 stycznia 2008 r. Instytut był następcą Ośrodka Badań nad Tradycją Antyczną w Polsce i w Europie Środkowo-Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego (OBTA UW), działającego od 1991 r.

 

Wydział „Artes Liberales” pełni w Uczelni specjalną misję: jest zarazem centrum humanistycznych badań interdyscyplinarnych, jak też inicjatorem i koordynatorem międzywydziałowych, międzyuczelnianych i międzynarodowych programów studiów, powiązanych z badaniami interdyscyplinarnymi na wszystkich trzech stopniach kształcenia. Wydział prowadzi też studia filologiczne i kulturoznawcze. Wypracowane modele kształcenia mają charakter prototypowy. Przy ich konstruowaniu szukamy sposobów na sensowne łączenie wymagań Unii Europejskiej z inspiracjami płynącymi z uniwersytetów anglosaskich i z najlepszymi tradycjami polskiej humanistyki.

Za nowatorskie rozwiązania w tym zakresie Wydział (wówczas OBTA) otrzymał dwukrotnie prestiżową nagrodę Hannah Arendt Prize (w roku 1999 i 2001) „za najciekawsze w Europie Środkowo-Wschodniej rozwiązania w zakresie nauki i dydaktyki”. Od tego czasu jest punktem odniesienia dla środowisk akademickich nastawionych na reformę i modernizację systemu badań i nauczania w Polsce i za granicą. Świadectwem takiej pozycji jest m. in. przyjęcie niektórych wypracowanych z inicjatywy naszego środowiska rozwiązań we wszystkich czołowych uczelniach w Polsce (przede wszystkim system interdyscyplinarnych Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych). Model ten traktowany jest też jako wzorzec przy próbach zbliżenia systemu szkolnictwa wyższego w Europie Wschodniej do wspólnej przestrzeni edukacyjnej UE (Ukraina, Rosja).

Konferencja Rektorów Uniwersytetów Polskich objęła patronatem inicjowane i współprowadzone obecnie przez Wydział „Artes Liberales” programy interdyscyplinarne na wszystkich trzech poziomach kształcenia ze szczególnym uwzględnieniem międzyuniwersyteckiego programu „Akademia »Artes Liberales«”.

Prestiż naszego ośrodka pozwolił w roku 2009 uruchomić w ramach ówczesnego IBI AL eksperymentalne Kolegium Artes Liberales, którego zadaniem jest testowanie nowej w europejskich warunkach formy kształcenia międzyobszarowego (kierunek unikatowy artes liberales) w szerokiej współpracy międzynarodowej.

Od roku 2008 jednostka ma prawo doktoryzowania w zakresie literaturoznawstwa i kulturoznawstwa, a od wielu lat posiada niezmiennie I kategorię naukową.

Rdzeń wielodyscyplinarnego środowiska Wydziału „Artes Liberales” tworzy grupa uczonych reprezentujących następujące specjalności: literaturoznawstwo (filologia polska, filologia klasyczna, bizantynistyka, neogrecystyka, neolatynistyka, iberystyka, romanistyka, italianistyka, slawistyka), kulturoznawstwo, historia, filozofia, psychologia, politologia, historia sztuki i teatrologia. W grupie pracowników samodzielnych, zatrudnionych na niepełnych etatach, reprezentowane jest także prawo i językoznawstwo. Wielodyscyplinarność wzmacnia grupa 17 doktorów, wśród których znajdują się reprezentanci – oprócz wymienionych wyżej dyscyplin – także archeologii, językoznawstwa, etnografii i socjologii.

Ważnym założeniem polityki kadrowej w naszym środowisku jest dążenie do formowania zespołów badawczych podejmujących zadania przekraczające granice dyscyplin. Tym tłumaczy się fakt, że z naszym ośrodkiem stale współpracuje (bez zatrudnienia etatowego) kilkudziesięciu uczonych z UW, PAN i innych uczelni w Polsce i za granicą, którzy wchodzą w skład zespołów badawczych na Wydziale. Obecnie działa 18 stałych zespołów (komisji, laboratoriów i pracowni), skupiających od kilku do kilkunastu uczonych.

Przez ostanie lata obecny Wydział „Artes Liberales” (do 2012 r. jako IBI AL) prowadził i koordynował duże ogólnokrajowe i międzynarodowe zespołowe projekty badawcze, wśród których największe to:

  • „Rejestracja i publikacja korespondencji Jana Dantyszka” – we współpracy z PAU, pod patronatem International Union of Academies (projekt międzynarodowy; kierownicy: Prof. dr hab. Jerzy Axer i dr Anna Skolimowska)
  • „Humanizm. Idee, nurty i paradygmaty humanistyczne w kulturze polskiej” (kierownik: Prof. dr hab. Alina Nowicka-Jeżowa)
  • „Korpus dyplomatyczny polsko-hiszpański” (kierownik: Prof. dr hab. Jan Kieniewicz)
  • „Classics and Communism” (projekt międzynarodowy; kierownik: Prof. dr hab. Jerzy Axer)
  • Polsko-rosyjski projekt dotyczący roli humanistyki we współczesnym świecie. Efektem projektu są dwa tomy, rosyjski: Nacyonalnaia gumanitarnaja nauka w mirowom kontekstie. Opyt Rossii i Polszy pod redakcją prof. dr hab. Jerzego Axera oraz prof. dr hab. Iriny Sawieliewej (IGITI HSE, Moskwa 2010) oraz polski: Humanistyka krajowa w kontekście światowym. Doświadczenie Polski i Rosji, pod redakcją prof. dr hab. Jerzego Axera i prof. dr hab. Iriny Sawieliewej przy współpracy prof. dr hab. Jana Kieniewicza (IBI AL. DiG, Warszawa 2011)
  • Prace międzynarodowego zespołu badającego dzieje reformacji w naszym regionie Europy (projekt międzynarodowy; kierownik: Prof. dr hab. Piotr Wilczek). W 2010 ukazała się inicjujaca projekt książka Reformacja w dawnej Rzeczypospolitej i jej europejskie konteksty. Postulaty badawcze pod redakcją P. Wilczka, który jest też koordynatorem międzynarodowego projektu badawczego Fundacji Refo500 w Europie Środkowo-Wschodniej.
  • Międzynarodowy projekt „Language Encounters between the Old and New Worlds” finansowany w ramach subsydium Programu Focus Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (2010–2013) i kierowany przez dr Justynę Olko. Projekt realizuje kilkusoosbowy zespół polski przy udziale współpracowników i ekspertów z Hiszpanii, USA i Meksyku. Prowadzone przez Pracownię „Spotkania Starego i Nowego Świata” badania zostały w ostatnich kilku latach wsparte także 3 grantami NCN.

Wszystkie te projekty są realizowane w ramach rozległej współpracy międzynarodowej. Krąg partnerów obejmuje instytucje i osoby z Rosji, Ukrainy, Litwy, Białorusi, Węgier, Czech, Słowacji, Macedonii, Chorwacji, Niemiec, Grecji, Cypru, Hiszpanii, Francji, Włoch, krajów skandynawskich, Zjednoczonego Królestwa i Stanów Zjednoczonych.

Wydział „Artes Liberales” (dawniej IBI AL) corocznie zdobywa kilka prestiżowych grantów (m.in. z Narodowego Programu Wspierania Humanistyki, Narodowego Centrum Nauki, z programu Mobilność Plus, Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, Thyssen Foundation, European Commission, Carolina Foundation, Foundation for German-Polish Cooperation).

Dowodem jakości poziomu kadry naukowej wychowanej w Instytucie mogą być dwa ostatnie granty międzynarodowe uzyskane:

  1. Przez Dr Justynę Olko-Bajer: Starting Grant, European Research Council (ERC-2012-StG-312795-CULTURECONTACT)– Europe and America in Contact: A Multidisciplinary Study of Cross-Cultural Transfer in the New World across Time. Badania będą realizowane przez 5 lat przez 16-osobowy zespół w trzech instytucjach: Uniwersytet Warszawski będący główną instytucja realizująca projekt oraz dwa ośrodki partnerskie: Universidad de Sevilla oraz Instituto de Docencia e Investigación Etnológica de Zacatecas. Udział wezmą również dodatkowi eksperci z Hiszpanii (Universidad Complutense de Madrid) i USA. Projekt znalazł się wśród 6 wyróżnionych przez ERC projektów (spośród z 536 grantów przyznanych w tym roku we wszystkich dyscyplinach) w ERC Press Release 10.12.2012.
  2. Przez Prof. UW dr hab. Katarzynę Marciniak: grant 2012 Our Mythical Childhood… Classics and Children’s Literature Between East & West, wspierany przez Loeb Classical Library Foundation z Uniwersytetu Harvarda i poświęcony badaniom motywów antycznych i ich recepcji w literaturze dziecięcej. Celem jest także porównanie doświadczeń, kontekstów i modeli recepcji tych motywów w krajach Zachodu i Europy Środkowo-Wschodniej; uczestniczą w nich uczeni z Polski, Rosji, Węgier, Włoch, Australii, Zjednoczonego Królestwa, USA, Niemiec, Słowenii i Białorusi.

Wydział organizuje i współorganizuje konferencje i warsztaty o zasięgu międzynarodowym także w trybie dużych wieloletnich programów badawczych i dydaktycznych m.in. program Międzynarodowej Szkoły Humanistycznej Europy Wschodniej (od roku 1996 ponad 100 konferencji i warsztatów, kierownik: Prof. UW dr hab. Robert A. Sucharski) oraz Academia in Public Discourse Poland-Russia (od roku 2011, kierownik: Prof. dr hab. Adam D. Rotfeld).

 

Studia doktoranckie na Wydziale „Artes Liberales”

  1. Środowiskowe Studia Doktoranckie (kierownik: Prof. dr hab. Jan Kieniewicz): Wydział „Artes Liberales” (dawniej IBI AL) posiada uprawnienia do nadawania stopnia doktora nauk humanistycznych w zakresie literaturoznawstwa i kulturoznawstwa od 26 maja 2008 r. Natychmiast po uzyskaniu tych uprawnień IBI AL podjął się prowadzenia Środowiskowych Studiów Doktoranckich, przy których koncepcji współpracował wcześniej z Wydziałem Historycznym UW. Obecnie kształci się w tym trybie 30 doktorantów. Studia testują formułę interdyscyplinarnego kształcenia pod opieką zespołu uczonych, reprezentujących różne specjalności. Dominuje jednak problematyka literaturoznawcza, literaturoznawczo-historyczna i kulturoznawcza. Często prace powstają we współpracy międzynarodowej.
  2. Studia Doktoranckie (Kierownik: Prof. dr hab. Piotr Wilczek): od roku akademickiego 2010/11 Instytut (a obecnie Wydział „Artes Liberales”) prowadzi osobne studia III stopnia (doktoranckie) w zakresie dwu dyscyplin naukowych: literaturoznawstwa i kulturoznawstwa. Obecnie  w tym trybie studiuje 12 doktorantów.
  3. W roku 2010 na podstawie doświadczeń Środowiskowych Studiów Doktoranckich Instytut przedstawił program badawczy dla doktorantów The Tradition of Mediterranean Humanism and the Challenges of Our Times: The Frontiers of Humanity, który został laureatem europejskiego konkursu, ogłoszonego przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej, jako pierwszy projekt humanistyczny, który uzyskał takie wsparcie (na lata 2011-2015). Rekrutacja doktorantów miała zasięg globalny, o 13 miejsc ubiegało się 166 kandydatów, reprezentujących 20 krajów. Ta grupa studentów utworzyła osobny moduł w obrębie Środowiskowych Studiów Doktoranckich. Opiekuje się nimi 12 profesorów IBI AL oraz 36 uczonych reprezentujących 22 ośrodki akademickie z Europy, Rosji i USA (m.in. Oxford, Cambridge, Madison, Tours). Kształcąc się studenci realizują własny projekt badawczy i poddani są niezwykle rygorystycznemu trybowi pracy. W  skład programu wchodzą staże badawcze w instytucjach partnerskich; obowiązuje tryb pracy zespołowej cotutelle po stronie promotorów i peerevaluation ze strony studentów. Program badaczy wymaga  narzędzi wielu dyscyplin (antropologii, historii religii, filozofii, historii sztuki, językoznawstwa, gender studies) z dominantą literaturoznawstwa. Dotychczasowe rezultaty programu pozwalają widzieć w nim model współczesnego kształcenia przyszłych kadr naukowych w humanistyce. Uruchomienie projektu pozwala na reformę całej koncepcji kształcenia w obrębie Środowiskowych Studiów Doktoranckich. Modułem koordynują Prof. dr hab. Jerzy Axer oraz Prof. UW dr hab. Jan Miernowski. Projekt zakończył się 2015 roku.
  4. W zakresie kształcenia kadry naukowej doświadczenia IBI AL (a obecnie Wydziału „Artes Liberales”) są wykorzystywane przy kształtowaniu koncepcji międzyuniwersyteckich doktoranckich studiów interdyscyplinarnych, realizowanych w ramach Akademii »Artes Liberales« pod patronatem KRUP (współpraca czołowych uczelni polskich). Nowatorskie koncepcje kształcenia doktorantów, realizowane w IBI AL miały też znaczenie przy rozstrzygnięciu konkursu w ramach funduszu „Kapitał Ludzki”: Strategia wprowadzania i ocena międzyobszarowych studiów i badań w uczelniach w Polsce w kontekście reform szkolnictwa wyższego w Polsce i w Europie”. Instytut uzyskała na ten cel grant na lata 2011–2014.